Atopowe Zapalenie Skóry: Jak Rozpoznać i Skutecznie Leczyć AZS ?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest chorobą, która dotyka do 20% populacji dziecięcej i 3% osób dorosłych, a jej występowanie stale wzrasta – szczególnie w dużych miastach. Pierwsze objawy atopowego zapalenia skóry pojawiają  się najczęściej w wieku niemowlęcym lub wczesnodziecięcym, choć początek AZS może wystąpić w każdym wieku. Atopowe zmiany skórne mogą występować w różnych miejscach ciała, w tym wokół oczu. 

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to nie tylko choroba skórna, ale także problem dotykający psychiki pacjentów. Aspekty psychologiczne związane z AZS mogą znacznie wpływać na jakość życia, samopoczucie emocjonalne oraz codzienne funkcjonowanie. Pacjenci z AZS często doświadczają większego poziomu stresu związanego z objawami choroby, takimi jak swędzenie, ból czy nieestetyczne zmiany na skórze, co może prowadzić  do rozwoju obniżonej samooceny  lub nasilenia zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy lęk. Swędzenie i ból związane z AZS mogą ponadto zakłócać sen, co prowadzi do zmęczenia i obniżonej wydolności psychofizycznej. Pacjenci z AZS często doświadczają frustracji związanej z koniecznością długotrwałego leczenia i braku natychmiastowej poprawy. Dlatego komunikacja i współpraca z lekarzem dermatologiem odgrywają kluczową rolę w procesie terapeutycznym. Dla nas, lekarzy dermatologów ważne są: edukacja i uświadamianie o czynnikach przyczynowych choroby. Warto tu obalić mity dotyczące między innymi tego, że atopowym zapaleniem skóry nie można się zarazić, a zaostrzenia zmian skórnych nie zawsze wynikają z nieprawidłowej pielęgnacji skóry.  

Poniżej znajdziecie najistotniejsze informacje dotyczące: przyczyn rozwoju AZS, czynników zaostrzających chorobę,  obecnie dostępnych metod leczenia oraz jak sobie radzić z atopią na co dzień.

Co to jest AZS?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba skóry, charakteryzująca się suchą, swędzącą skórą i tendencją do nawracających zmian wypryskowych. Przyczyny rozwoju atopowego zapalenia skóry są złożone. AZS jest chorobą wieloczynnikową, w której genetyczne oraz immunologiczne pr6edyspozycje, a także  czynniki środowiskowe prowadzą do powstania defektów bariery naskórkowej i rozwoju zmian skórnych.

Co to jest atopia ?

Aby lepiej zrozumieć przyczyny rozwoju atopowego zapalenia skóry, warto wyjaśnić pojęcie atopii. 

Atopia to najprościej rzecz ujmując nadmierna reakcja układu immunologicznego na alergeny – substancje, które są uważane za nieszkodliwe dla organizmu. Reakcja ta prowadzi do nadmiernego uwalniania mediów zapalnych, zwłaszcza histaminy, co generuje typowe objawy alergiczne oraz prowadzi do rozwoju atopowych zmian skórnych. Immunoglobulina E (IgE) odgrywa kluczową rolę w tej reakcji, gdyż to właśnie na niej opiera się mechanizm aktywacji komórek układu immunologicznego. 

Co może być alergenem? 

Alergenem może być praktycznie wszystko: sierść zwierząt, kurz domowy, grzyby i pleśnie, pokarmy takie jak: mleko, jaja, orzechy, ryby i pszenica, a także niektóre środki czystości, kosmetyki, detergenty, czy materiały alergenne w odzieży (zwłaszcza tkaniny syntetyczne). Problemem w przypadku atopowego zapalenia skóry jest fakt, że często pacjent jest uczulony na szereg substancji, a ich całkowita eliminacja jest praktycznie niemożliwa. 

Czy możemy zapobiec rozwojowi chorób atopowych ?

Nie możemy wyeliminować podłoża genetycznego predysponującego do atopii ale możemy ograniczyć inne czynniki wpływające na rozwój atopowego zapalenia skóry. 

Profilaktyka jest szczególnie ważna u dzieci z wysokim ryzykiem rozwoju atopowego zapalenia skóry, czyli u dzieci, których rodzice lub rodzeństwo chorują na: atopowe zapalenie skóry, astmę  lub katar sienny. 

Czynniki zmniejszające ryzyko rozwoju atopowego zapalenia skóry:

• Karmienie piersią: w szczególności przez pierwsze 4 miesiące życia
• Zdrowa dieta w trakcie ciąży zawierająca odpowiednią suplementację witaminy D oraz bogata w zdrowe kwasy tłuszczowe (omega-3)
• Nakładanie emolientów na skórę od pierwszych dni życia u pacjentów z wysokim ryzykiem rozwoju zmian atopowych
• Kontakt z psem u dzieci: według aktualnych badań kontakt z psem u dzieci z wysokim ryzykiem rozwoju zmian atopowych przed 1 rż, znacząco zredukował ryzyko rozwoju atopowego zapalenia skóry do 4 rż.

Jak rozpoznać atopowe zapalenie skóry?

Główne cechy atopowego zapalenia skóry obejmują:

• Świąd skóry: Jest to charakterystyczny objaw AZS, który może być bardzo uciążliwy dla pacjentów. Swędzenie może być intensywne i prowadzić do uszkodzenia skóry przez drapanie. Uszkodzona przez drapanie skóra jest z kolei bardziej podatna na nadkażenia bakteryjne w postaci nadżerek i strupków, często z sącząca się żółtawą wydzieliną.

• Suchość skóry: osoby z AZS mają skłonność do posiadania suchej skóry, co może prowadzić do jej łuszczenia się i szorstkości
• Zmiany wypryskowe na skórze: choroba objawia się rumieniowymi, zapalnymi stanami skóry, zaczerwienieniem, łuszczeniem się skóry oraz pogrubieniem naskórka tzw. objaw liszajowacenia. U niemowląt do 3 miesiąca życia często występują zmiany o typie sączących się zaczerwienień, szczególnie na skórze policzków.
• Charakterystyczne miejsca występowania na skórze: w przypadku niemowląt często zajęte są policzki oraz okolice zgięciowe. W miarę upływu czasu, gdy dziecko zaczyna raczkować zmiany skórne pojawiają się na powierzchniach wyprostnych: nadgarstków, łokci, kostek i kolan. Charakterystycznymi miejscami występowania zmian skórnych u starszych dzieci są zgięcia kolanowe i łokciowe. U dorosłych zmiany mogą lokalizować się na całym ciele, w szczególności w okolicach: szyi, oczu, dekoltu, na grzbietach rąk i stóp. W najcięższych przypadkach cała skóra może być zajęta, a stan ten nazywamy erytrodermią.
• Zwiększone ryzyko rozwoju alergii: Pacjenci z AZS częściej rozwijają różne reakcje alergiczne: Do 80% dzieci z atopowym zapaleniem skóry rozwinie w przyszłości astmę lub alergiczny nieżyt nosa – zjawisko to określane jest jako “marsz atopowy” 

Jak dbać o skórę atopową?

Terapia AZS wymaga podejścia wieloaspektowego. Oto kilka ogólnych zaleceń dotyczących tego, jak żyć z atopowym zapaleniem skóry:

• Stosuj odpowiednią pielęgnację skóry:
  • Używaj łagodnych środków myjących bez silnych substancji zapachowych i drażniących.
  • Unikaj gorących kąpieli, zamiast tego wybieraj ciepłe i krótkie prysznice.
  • Po kąpieli delikatnie osusz skórę, nie pocierając jej.
• Zadbaj o prawidłową barierę naskórkową:
  • Stosuj  emolienty – hipoalergiczne balsamy i kremy natłuszczające skórę. Regularna, codzienna emolientoterapia nawet wtedy kiedy nie ma zmian zapalnych na skórze jest kluczowa w zapobieganiu nawrotom atopowego zapalenia skóry.
  • Unikaj kosmetyków zawierających substancje zapachowe, barwniki, konserwanty i inne potencjalnie drażniące składniki.
  • Unikaj silnych detergentów i środków piorących o intensywnym zapachu – wybieraj środki do prania z serii hipoalergicznej przeznaczonej dla niemowląt i dzieci.
• Unikaj alergenów:
  • U dzieci w okresie niemowlęcym ze współistniejącą alergią na białka mleka krowiego może być konieczna zmiana mleka modyfikowanego lub dieta eliminacyjna matki karmiącej piersią
  • W przypadku nadwrażliwości na alergeny wziewne tj. roztocze, sierść zwierząt lub pyłki roślin, wdychanie tych alergenów lub ich kontakt ze skórą może zaostrzać przebieg atopowego zapalenia skóry.
• Unikaj składników drażniących:
  • Unikaj wełny owczej oraz preparatów zawierających lanolinę – u niektórych pacjentów mogą powodować zaostrzenia zmian skórnych.
  • Staraj się wyeliminować z codziennej pielęgnacji mydła o odczynie zasadowym, które mogą podrażnić skórę. Zamiast nich stosuj syndety myjące, które posiadają odpowiednie pH, dostosowane do potrzeb skóry. 
• Zadbaj o odpowiednią temperaturę i wilgotność otoczenia:
  • Pamiętaj, że nagłe zmiany temperatur np. wychodzenie z ogrzewanych pomieszczeń na zimno oraz niesprzyjające warunki atmosferyczne (wiatr, mróz czy deszcz) mogą dodatkowo podrażniać wrażliwą, atopową skórę.
  • Mała wilgotność powietrza, szczególnie w zimie może przyczynić się do zaostrzeń zmian atopowych.
  • Osoby z AZS powinny także unikać przebywania w bezpośrednim sąsiedztwie: klimatyzatorów, grzejników oraz bezpośredniej ekspozycji na pełne słońce.
• Noś odpowiednie ubrania:
  • Staraj się wybierać przewiewne ubrania z naturalnych tkanin takich jak bawełna 
  • Unikaj noszenia ubrań ze sztucznych materiałów i zbyt ciasnych – pocenie się skóry sprzyja utracie wody i może nasilać zmiany skórne.
  • Pamiętaj, że ciemne barwniki oraz syntetyczne materiały  ubrań mogą mieć właściwości alergizujące.
• Zadbaj o zdrowy styl życia:
  • Zadbaj o zdrową dietę bogatą w witaminy i składniki odżywcze.
  • Stosuj regularną aktywność fizyczną, która może wspomagać zdrowie skóry.
  • Staraj się minimalizować stres, który może wpływać na nasilenie objawów AZS.
• Kontroluj stan swojej skóry u dermatologa:
  • Utrzymuj regularny kontakt z lekarzem dermatologiem w celu monitorowania stanu skóry i dostosowywania odpowiedniego leczenia.

Pamiętaj, że każda osoba z AZS może wymagać indywidualnego podejścia, więc zawsze warto skonsultować się z lekarzem dermatologiem, który może dostosować plan leczenia do twoich konkretnych potrzeb.

Co to jest emolient?

Emolient to substancja lub produkt, który ma zdolność nawilżania i natłuszczania skóry.

Głównym celem emolientów jest przywrócenie prawidłowej funkcji bariery naskórkowej. Substancje emolientowe tworzą na powierzchni skóry warstwę okluzyjną tzw. film lipidowy, który pomaga zabezpieczyć skórę przed utratą wody, co jest szczególnie istotne w przypadku skóry suchej, podrażnionej lub zmienionej zapalnie. Dodatkowo emolienty przywracają fizjologiczne pH skóry, zmniejszają kolonizację naskórka przez szkodliwe drobnoustroje oraz zapobiegają wnikaniu przez skórę alergenów i substancji drażniących. 

Emolienty w swoim składzie zawierają substancje takie jak: ceramidy, cholesterol i wolne kwasy tłuszczowe, które odbudowują płaszcz hydrolipidowy naskórka. Za przyciąganie i utrzymanie wody w naskórku są odpowiedzialne z kolej humektanty takie jak: gliceryna, mocznik i sorbitol. Najnowszą grupą emolientów są tzw. emolienty PLUS: zawierające ekstrakty roślinne lub lizaty bakteryjne, które wspomagają efekt terapeutyczny.

Emolienty najlepiej stosować co najmniej 2 x dziennie rano i wieczorem pokrywając całą skórę grubą warstwą. W przypadku bardzo suchych i podrażnionych skór konieczne może być częstsze stosowanie emolientów. 

Jak leczyć atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba skóry, a jej leczenie jest głównie skoncentrowane na łagodzeniu objawów, kontrolowaniu stanu zapalnego i poprawie jakości życia pacjenta. W chwili obecnej nie ma jednak całkowitego leczenia, które skutecznie pozbyłoby się AZS na stałe. Niemniej jednak, z odpowiednim podejściem i leczeniem, objawy AZS mogą być skutecznie kontrolowane.

Regularne natłuszczanie skóry emolientami jest podstawą w leczeniu pacjentów z AZS. Warto zaznaczyć, że emolienty oprócz łagodzenia stanów zapalnych skóry wykazują działanie przeciwświądowe. W przypadku zaostrzeń zmian skórnych konieczne może być zastosowanie miejscowych maści lub kremów przeciwzapalnych. Ulgę, szczególnie w przypadku silnego swędzenia skóry może przynieść także terapia z użyciem tzw. mokrych opatrunków.

W ciężkich przypadkach atopowego zapalenia skóry, które nie reaguje na leczenie, konieczne może być włączenie leczenia immunosupresyjnego – hamujące działanie układu immunologicznego lub leczenia biologicznego – specjalistycznego leczenia celowanego. 

Choć nie ma radykalnego leczenia AZS, aktualnie prowadzone są liczne badania naukowe nad nowymi lekami, które w przyszłości być może pozwolą  skutecznie kontrolować i łagodzić objawy atopowego zapalenia skóry.

Podsumowanie.

Terapia w atopowym zapaleni skóry może być wyzwaniem.Konsultacja z lekarzem dermatologiem jest ważna, aby zaplanować odpowiednie postępowanie diagnostyczne i lecznicze dostosowane indywidualnie do specyficznych potrzeb każdego pacjenta. 

Jeśli cierpisz na atopowe zapalenie skóry zapraszamy na konsultację w dr Englert DermaClinic. Zdrowie naszych pacjentów jest dla nas priorytetem.